Edukacja domowa to alternatywna forma edukacji polegająca na tym, że to rodzic bierze odpowiedzialność za proces kształcenia swojego dziecka. Dziecko może realizować podstawę programową wg woli swojej i rodziców – w miejscu, w formie i w czasie dostosowanym do siebie. W Polsce z edukacji domowej korzysta ok. 15 tys. uczniów, ale z roku na rok ta forma kształcenia staje się coraz bardziej popularna. Zobacz, jakie są plusy i minusy ED oraz jakie formalności musisz załatwić, żeby na nią przejść. 

Edukacja domowa – dlaczego staje się popularna?

Świat się zmienia, zmienia się rynek pracy, zmieniają się pokolenia, zmienia się ludzka świadomość, nie zmienia się za to system szkolnictwa. Dotyczy to nie tylko Polski, bo problem jest globalny. 

System szkolnictwa funkcjonujący dziś w Polsce oparty jest na tzw. modelu pruskim z XIX wieku, a za jego twórcę uznaje się Fryderyka Wilhelma III. Już sam fakt, że dzieci uczą się w szkole według zasad sprzed 200 lat przyprawia o dreszcz na plecach. 

Na czym polega model pruski? Mówiąc wprost: na „produkcji” oddanych, posłusznych obywateli wg prostych schematów, bez uwzględnienia jednostki. Na kształceniu łatwo zastępowalnych obywateli, którzy mają służyć państwu, przywódcy, systemowi. Na hierarchizacji, zgodnie z którą jednostki na niższych szczeblach (tu: uczeń) po prostu słuchają instrukcji i wykonują polecenia jednostki na szczycie (tu: nauczyciela). 

W odpowiedzi na ten przestarzały model szkolnictwa pojawiło się wiele edukacyjnych alternatyw. Przykładem są np. szkoły waldorfskie, szkoły Montessori, szkoły leśne czy właśnie edukacja domowa. Alternatywne formy edukacji opierają się na zaufaniu do dziecka i naturalnych procesów uczenia się. Ściągają z barków ucznia stres, dyscyplinę, strach przed oceną czy konieczność dopasowania tempa swojej pracy do innych.

Jak wygląda edukacja domowa w praktyce?

W każdym domu inaczej. Tak wiele jest modeli edukacji domowej, jak wiele jest rodzin, które ją realizują. Każda rodzina może sama zadecydować o tym, w jaki sposób zrealizuje podstawę programową. 

Wiele zależy od wieku dziecka, bo podczas gdy nastolatkowie są już samodzielni, młodszym dzieciom poświęca się więcej uwagi. Homeschoolersi mogą być częścią jakiejś edukacyjnej kooperatywy, ale nie muszą. Rodzice mogą zorganizować prywatnych korepetytorów dla dziecka, ale mogą też uczyć dziecko samodzielnie. Mogą podzielić program szkolny tradycyjnie na przedmioty, ale równie dobrze mogą przekazać dziecku wiedzę w stylu skandynawskim, czyli mieszając ze sobą zagadnienia z różnych dziedzin. Mogą z góry ustalić „plan lekcji” lub naukę mogą też realizować zupełnie spontanicznie, np. podczas wakacji, leżąc na plaży. 

Edukacja domowa daje więc rodzinom pełną dowolność co do formy jej realizacji. 

O tym pamiętaj!

Nie należy generalizować i wrzucać wszystkie rodziny ED do jednego worka. Część z nich decyduje się na edukację domową ze względów światopoglądowych, ale inni przechodzą na domowe nauczanie ze względu na specyficzną sytuację dziecka, np. fobię szkolną czy trudności w nauce. 

Zalety i wady edukacji domowej

Poniżej przedstawiamy wszelkie aspekty, które pojawiają się w dyskusjach na temat edukacji domowej jako wady lub zalety tego modelu. Pamiętaj jednak, że to co dla jednej osoby jest zaletą, dla innej może być wadą. Każdy ma bowiem własne spojrzenie na temat wychowywania dzieci czy ich edukacji. 

Zalety edukacji domowej:

• Pozwala dopasować tryb pracy do danego dziecka. Dziecko uczy się więc nie tylko intelektualnie, ale także zgodzie z własną wolą i emocjami. To sprawia, że dziecko ma szansę bardziej zaangażować się w proces. 

• Edukacja domowa uwalnia czas na życie pozaszkolne dziecka. Szacuje się, że dzieci na edukacji domowej spędzają na nauce jedynie ok. 3 godzin dziennie. 

• Dziecko nie jest wykluczone z życia szkolnego, może brać udział w zajęciach pozalekcyjnych, kółkach artystycznych czy warsztatach tematycznych. 

• Rodzice mogą liczyć na wsparcie ze strony szkoły, choć o takie wsparcie łatwiej w szkołach zadeklarowanych jako przyjazne ED. Takie placówki wiedzą wszystko o formalnych aspektach ED, a także np. organizują spotkania online z nauczycielami dla rodziców, przygotowują materiały dla rodziców, a egzaminy klasyfikacyjne przeprowadzają w przyjaznej dla dziecka atmosferze, przy pełnym zrozumieniu trybu nauki, jaki podjęło dane dziecko. 

• Dziecko nie musi być członkiem klasy, która została sztucznie zbudowana jedynie na podstawie daty urodzenia. Zamiast tego samo wybiera grupy, których chce być częścią i aktywności, w które chce się angażować.

• ED pozwala łagodniej przejść przez kryzysy związane z wiekiem dziecięcym (np. w wieku 7-11 lat dziecko może albo rozwinąć wiarę we własne możliwości, albo poczucie niższości. W okresie 12-18 lat dziecko albo buduje swoją tożsamość, albo ją rozprasza). 

• ED redukuje negatywne, bardzo obciążające dziecko emocje czy postawy, takie jak strach, dyscyplina, słuchanie poleceń, potrzeba aprobaty etc. 

• ED buduje partnerstwo między dorosłym a dzieckiem. Dorosły jest towarzyszem dziecka na drodze edukacji, a nie jak często w szkole publicznej – dyrektywną postacią stojącą wyżej w hierarchii i będącą wyrocznią co do wartości dziecka. 

• Pojawia się przestrzeń na docenienie umiejętności i zaangażowania dziecka, a nie tylko wiedzy wyuczonej z książek. 

Wady edukacji domowej:

• Obciążenie dla rodziców – nie tylko czasowe, ale też mentalne (odpowiedzialność za zdany egzamin)

• Może wymagać większego budżetu, np. w przypadku korzystania z pomocy korepetytorów.

• Wymaga od rodziców i dziecka dobrego planowania i organizacji czasu.

• Dziecko nie funkcjonuje w grupie rówieśniczej, choć pojawiają się głosy mówiące, że ważniejszym kontaktem dla dziecka jest kontakt z szerokim spektrum ludzi, a nie tylko ze sztucznie zbudowaną grupą dzieci, które łączy jedynie ta sama data urodzenia (klasa). 

Jak przejść na edukację domową?

Edukacja domowa przysługuje każdemu dziecku, które objęte jest obowiązkiem szkolnym (6-18 lat). Co ważne, rodzice nie muszą mieć żadnych uprawnień pedagogicznych, ani nawet wykształcenia wyższego, żeby podjąć się edukacji domowej. 

Dziecko objęte edukacją domową musi formalnie należeć do placówki oświatowej, ale w praktyce nie bierze udziału w zajęciach lekcyjnych w szkole. Realizacja podstawy programowej jest weryfikowana przez placówkę oświatową podczas tzw. egzaminów klasyfikacyjnych. W praktyce oznacza to, że raz do roku musisz pojawić się z dzieckiem w szkole, by zdać egzamin z podstawy programowej z danego roku szkolnego. 

Więcej o formalnościach związanych z przejściem na edukację domową znajdziesz na stronie rządowej gov.pl.